Antonowicz P., Bęben R., Kuczamer-Kłopotowska S. (red.), Społeczno-gospodarcza perspektywa fuzji PKN Orlen i Grupy Lotos: wybrane zagadnienia: diagnoza - polemika - dylematy, Wyd. Centrum Myśli Strategicznych, Sopot 2022, s. 1-160.

Budowa silnej gospodarki w regionie to proces angażujący wiele podmiotów, instytucji czy organizacji. Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi biznesu wymaga bowiem podjęcia szeregu działań, w które włączają się zarówno lokalne samorządy, uczelnie, jak i przedsiębiorcy oraz inni interesariusze. Rozwijająca się firma musi mieć bowiem odpowiednią przestrzeń do rozwoju, czerpie z zasobów regionu i tworzy sieć relacji społeczno?gospodarczych. Powstaje w ten sposób ekosystem, który sprzyja rozwojowi wszystkich jego uczestników. Firmy odprowadzają podatki stanowiące istotne źródło dochodów samorządowych, tworzą miejsca pracy, zarówno we własnych strukturach, jak i pośrednio u kooperantów, a dochody generowane przez interesariuszy wpływają na lokalne spożycie i PKB regionu.

Problem pojawia się wówczas, gdy pewne decyzje lub czynniki mogą zakłócić funk? cjonowanie tego ekosystemu, a siła przetargowa jednego z uczestników jest tak duża, że interesy i opinie innych zdają się mieć marginalne znaczenie. W tej sytu? acji konieczne wydaje się więc wypracowanie takich mechanizmów, które pozwolą w przyszłości mitygować ryzyko i konsekwencje dezinwestycji kluczowych dla regionu podmiotów oraz zabezpieczą lokalną społeczność przed ryzykiem nagłych i nieko? rzystnych zmian. Nie chodzi przy tym o to, aby blokować decyzje gospodarcze niezależnych podmiotów gospodarczych, ale o to, aby zachowując autonomię niezależnych bytów gospodarczych, sprawić, aby transakcja była efektywna w rozumieniu Kaldora i Hicksa, tj. aby beneficjentami zmiany byli wszyscy interesariusze.

Nie bez znaczenia jest również czas i miejsce dokonywanej zmiany, w szczególności gdy dotyka ona wielu interesariuszy, jest przedmiotem zainteresowania środowiska międzynarodowego, a także gdy ma ona miejsce w okresie niestabilności geopolitycznej, związanej również z dużym poziomem niepewności w stosunku do ryzyka recesji, jakie towarzyszy nie tylko naszej gospodarce, ale i krajom Europy Zachodniej. Ten kontekst sprawia, iż wszelkie zmiany o charakterze strategicznym wymagają niezwykle dużej ostrożności, a także doskonałej komunikacji. Bez zagwarantowaniawłaściwej komunikacji i dialogu społecznego potęguje się niepewność i niezrozumienie, zarówno w kwestiach dotyczących przyczyn, jak i konsekwencji planowanych czy realizowanych zdarzeń gospodarczych. Problem badawczy, który legł u podstaw niniejszego opracowania można wyrazić pytaniem: jak zapobiegać niekorzystnym dla regionu konsekwencjom decyzji dezinwestycyjnych kluczowych przedsiębiorców oraz ich właścicieli?

Poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie rodzi jednak szereg dalszych pytań dotyczących przyszłości, m.in. rodzaju mechanizmów osłonowych, które powinny być wdrażane na etapie zawiązywania i rozwoju współpracy, aby beneficjentem działań mających poprawić sytuację danego przedsiębiorstwa i jego właścicieli, poprzez wpro? wadzenie zmian w strukturze majątku i własności, była także lokalna społeczność, która w przeszłości przyczyniała się do rozwoju tego podmiotu. Z uwagi na złożoność przyjętego problemu badawczego, jakże trudnego do rozstrzygnięcia na łamach jednej publikacji, analizę należało ograniczyć do mniejszego frag? mentu rzeczywistości społeczno?gospodarczej wpisującego się w postawione pytanie badawcze. Zadano więc kolejne pytanie: jak różni interesariusze, głównie krytyczni wobec planowanych zmian, postrzegają celowość transakcji, która ich dotyczy, jej ryzyko i konsekwencje?

Jako przyczynek do dyskusji przyjęto szeroko komentowaną na Pomorzu transakcję fuzji Grupy LOTOS S.A. z PKN ORLEN S.A. oraz związane z tą transakcją tzw. środki zaradcze, tj. odsprzedaż saudyjskiemu koncernowi Saudi Aramco części Grupy LOTOS oraz sprzedaż znaczącej części stacji paliw LOTOSu na rzecz węgierskiego koncernu MOL. Celem tego opracowania jest zaprezentowanie różnych poglądów związanych z tą ważną dla regionu transakcją, głoszonych m.in. na konferencji naukowo-gospodarczej zatytułowanej: „Ryzyka i konsekwencje podziału oraz sprzedaży Grupy LOTOS. Perspektywa ekonomiczno-społeczna”, która odbyła się w dniu 8 kwietnia 2022 r. na Uniwersytecie Gdańskim (link do relacji z wydarzenia w postaci kodu QR znajduje się w dalszej części opracowania).

Zachowując obiektywizm i rzetelność naukową, o której wspomniał otwierający tę konferencję prof. dr hab. K. Bielawski, należy zastrzec, że poglądy prezentowane w opracowaniu nie wyczerpują szerokiego spektrum ocen i opinii dotyczących analizowanej transakcji, ale mają stanowić punkt wyjścia do dalszych badań i rozważań prowadzonych samodzielnie przez Czytelników. Odmienną pespektywę dyskutowanej fuzji, w tym wypowiedzi przedstawicieli PKN ORLEN, można znaleźć w publicznie dostępnych źródłach, np. w stenogramie z debaty pt. „Jak budowa koncernu multienergetycznego ORLEN–LOTOS–PGNiG wpłynie na polską gospodarkę?”, która odbyła się pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego dnia 24 czerwca 2021 r. Ambicją zespołu redakcyjnego nie było zebranie wszystkich opinii, a jedynie uchwycenie pewnego obrazu rzeczywistości, który może posłużyć do ocen formułowanych w przyszłości. W praktyce bywa bowiem tak, że analiza prowadzona ex post nie odzwierciedla rzeczywistych warunków panujących w okresie przygotowań i realizacji transakcji, zaś niniejsze opracowanie ma być swoistą fotografią części poglądów i emocji, które jej towarzyszyły. Trzeba przy tym zaznaczyć, że wprawdzie monografia była redagowana w ostatecznej treści pod koniec 2022 r., to znacząca część materiałów i opinii została formułowana znacznie wcześniej – tj. na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2022 r.

Jakkolwiek istotą analiz prezentowanych w opracowaniu są reperkusje transakcji dla społeczności Pomorza, to jednak nie sposób było pominąć globalny kontekst transakcji, który również ma swoje istotne znaczenie. Analizując decyzje gospodarcze z perspektywy regionu, nie można bagatelizować faktu, że stanowi on element większej całości społeczno?gospodarczej i nie może być analizowany odrębnie. W kontekście wspomnianej efektywności Kaldora–Hicksa nie chodzi o to, aby podporządkować decyzje gospodarcze interesom jednego interesariusza, ale o to, aby z uzyskanych korzyści zrekompensować straty tym, którzy je ponoszą. Dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie kręgu interesariuszy, wskazanie tych, którzy odnoszą korzyści, a następnie stwierdzenie, czy możliwa jest częściowa bezpośrednia alokacja tych korzyści na rzecz innych interesariuszy. Zważywszy na relatywnie szerokie spectrum potencjalnych interesariuszy analizowanej transakcji, należy mieć na uwadze, iż niniejsze opracowanie, skupiając się na perspektywie regionalnej, nie obejmuje wszystkich aspektów dotykających szerokiego grona interesariuszy.

W opracowaniu zebrano przede wszystkim poglądy uczestników debaty gospodarczej uzupełnione o wątki tematyczne, które z uwagi na formułę i ograniczony czas trwania wydarzenia nie wybrzmiały w toku dyskusji panelowej oraz wystąpień plenarnych. Jako że opracowanie jest zwieńczeniem wzmiankowanej wyżej konferencji naukowo?gospodarczej, intencją zespołu redakcyjnego było możliwie najwierniejsze oddanie charakteru prowadzonych w czasie jej trwania rozważań. Zaproponowana struktura tekstu odzwierciedla więc narrację bliską konferencyjnej i została ustrukturyzowana w formie odpowiedzi ekspertów na pytania postawione przez redaktorów monografii. Opracowanie stanowi zatem ustrukturyzowaną tematycznie kompilację wypowiedzi poszczególnych ekspertów, przygotowanych w formie pisemnej, oraz opinii prawnej udostępnionej przez Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, merytorycznie związanej z przedmiotową debatą. Z kolei transmisja z kwietniowej konferencji jest dostępna na kanale YT. 

Zespół redakcyjny wyraża nadzieję, że niniejsze opracowanie zaowocuje pomysłami, które w przyszłości przyczynią się do stabilnego rozwoju lokalnych wspólnot i samorządu.

Paweł Antonowicz | Robert Bęben | Sylwia Kuczamer-Kłopotowska

Powyższa publikacja udostępniana jest w formule otwartej (open access), z możliwością jej pobrania (PDF) oraz cytowania (ze wskazaniem źródła bibliograficznego). W przypadku pytań do autora proszę o kontakt: pawel.antonowicz@ug.edu.pl